ગીર જંગલનું રક્ષણ કરતી જાંબાઝ સાવજકન્યા

પ્રાણીસૃષ્ટિ અને કુદરતી વારસાને હરાવવા માંગતા લોકોની સામે ત્રાડ નાખી
વન્ય પ્રાણીઓનાં જીવ બચાવવા માટે અનેકવાર પોતાનો જીવ પણ દાવ પર લગાવી દીધો છે. કિરણબેન પીઠીયા ,રસિલાબેન વાઢેર અને દર્શનાબેન કાગડા ગીર વિસ્તારમાં ‘The Lion Queens’ તરીકે ઓળખાય છે

મહિલા શબ્દ સાંભળીએ એટલે મનમાં સાહજિક રીતે એક ગૃહિણી અને નાજુક, સૌમ્ય સ્ત્રીની છબી ઊપસી આવે. પણ ના, આ સત્યવાર્તાઓ એવાં મહિલાપાત્રોની નથી, પરંતુ આપણા ગુજરાતની ધરતી પરના સ્વર્ગ સમા, ગીર જંગલના સંરક્ષણ માટે અત્યંત મહત્ત્વનો ભાગ ભજવતી મહિલાઓની છે. ક્યારેક સૌમ્ય તો ક્યારેક રૌદ્ર, ક્યારેક દુર્ગા તો ક્યારે સરસ્વતી બનીને આ મહિલાઓ ગીરના જંગલની કાળજી લઈ રહી છે.

જંગલના કાયદા, મૂલ્યવાન પ્રાણીસૃષ્ટિ અને જંગલના નૈસર્ગિક વારસાને નુકસાન પહોંચાડવાની મનોવૃત્તિ ધરાવતા લોકો સામે અડીખમ ઊભી રહીને વનવિભાગમાં સેવા આપનારી આ બાહોશ મહિલાઓના જીવનની માર્મિક સત્યકથાઓ સાંભળી લોકો પણ અચંબિત થઈ જાય છે. પ્રાણીસૃષ્ટિ અને કુદરતી વારસાને હરાવવા માંગતા લોકોની સામે ત્રાડ નાંખતી ‘સાવજકન્યા’ કિરણબેન પીઠીયા ,રસિલાબેન વાઢેર અને દર્શનાબેન કાગડા જેમના વાસ્તવિક જીવન ઉપર બુક પણ લખાઈ છે અને ફિલ્મ પણ બની છે. આ સાવજ કન્યાઓએ ગીરના વન્ય પ્રાણીઓનાં જીવ બચાવવા માટે અનેકવાર પોતાનો જીવ પણ દાવ પર લગાવી દીધો છે.એક સામાન્ય પરિવારમાંથી આવતા અને ક્યારેય ગીર જંગલ કે ગીરમાં પ્રાણીઓ ના અનુભવ વગર આજે દેશ ભરમાં વિખ્યાત બન્યા છે આ સબળાં જે ગીર વિસ્તારમાં ‘ The Lion Queens’ તરીકે ઓળખાય છે.

ગીરની આ જાંબાઝ મહિલાઓ જ્યારે વન વિભાગમાં જોડાયા ત્યારે વન્યપ્રાણીઓ નું તેઓને કોઈજ શાસ્ત્રીય જ્ઞાન ન હતું. માત્ર હિંમત, અનુભવ અને કોઠાસૂઝથી તેઓએ અત્યાર સુધીમાં સિંહ, દિપડા, મગર,અજગર સહિતનાં વન્યપ્રાણીઓનાં રેસક્યુ ઓપનરેશન કર્યા છે. સૌરાષ્ટ્ર, સૂર્યનાં પ્રથમ કિરણોનો જ્યાં પાત થાય છે તે સૌર-રાષ્ટ્ર એટલે સૌરાષ્ટ્ર એક સમયે 4112 ચોરસ કિલોમીટર જંગલ આ વિસ્તારમાં આવેલું હતું.સમયાંતરે આજે 1412 ચોરસ કિલોમીટરમાં અહીં ગીરનું જંગલ આવેલું છે.

ગીરની સિંહણો The Lion Queens જેવા બિરૂદ મેળવનાર કિરણબેન પીઠીયા ,રસિલાબેન વાઢેર અને દર્શનાબેન કાગડાએ વન્યપ્રાણીઓનાં જીવ બચાવવા માટે અનેકવાર જીવ સટોસટ્ટના ખેલ ખેલ્યા છે. એ પણ વન્યપ્રાણીઓના કોઈ પણ શાસ્ત્રીય જ્ઞાન વગર માત્ર હિંમત, અનુભવ અને કોઠાસૂઝના બળે સિંહ, દિપડા, મગર, અજગર વગેરે પ્રાણીઓના જીવ બચાવવા માટે અનેક રેસક્યુ ઓપરેશન કર્યા છે. આ વાત પુરૂષ પ્રધાન માજમાં અચરજ પમાડે તેવી છે.પણ સો ટચના સોના જેવી છે.સિંહ,દિપડા જેવા હિંસક પ્રાણીઓની રેસક્યુ ટીમમાં આ ત્રણ મહિલા અધિકારીઓએ રેસક્યુ ટીમનાં ટીમ લીડર તરીકે પણ ફરજ બજાવી.આ જાબાંઝ મહિલાએ બેખૌફ સિંહ, દિપડા સહિતનાં વન્યપ્રાણીઓના જીવ બચાવવા માટે આવા હિંસક વન્ય જીવોની મલમપટ્ટી પણ કરી છે.હાલમાં ગીર પશ્ચિમ વન વિભાગમાં રાઉન્ડ ફોરેસ્ટ ઓફિસર તરીકે ફરજ બજાવતા કિરણબેન પીઠીયા , સોમનાથ જીલ્લામાં સામાજિક વનીકરણ વિભાગ ની પ્રભાસ પાટણ રેન્જમાં આર.એફ.ઓ. તરીકે ફરજ બજાવી રહેલા રસિલાબેન વાઢેર અને મેંદરડા રેન્જ માં ફરજ બજાવતા દર્શનાબેન કાગડાએ મહિલા રેસક્યુ ફોરેસ્ટર બનવાનું માન પણ પ્રાપ્ત છે.

પર પ્રાંતિય મહિલા શ્રમિકોની સિંહનાં શિકારમાં સંડોવણી સામે આવતા તત્કાલિન મુખ્ય મંત્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીએ વન વિભાગમાં મહિલાઓની ભરતી કરવાનુ નક્કી કર્યું હતું.આમ વર્ષ ૨૦૦૭ માં પ્રથમ વખત મહિલાઓની ગાર્ડની પોસ્ટ ભરતી કરવામાં આવી હતી. મહિલા માટે આ ક્ષેત્ર નવુ જ હતું. શરૂઆતમાં તમામ મહિલાઓને ફિલ્ડ કે, વન્ય પ્રાણીઓની રેસક્યુની કામગીરી સોંપવામાં ન આવતી હતી. મોટાભાગે ઓફિસ વર્ક જ સોંપવામાં આવતુ હતું. જે સ્વભાવીક પણ હતું. સીધી મહિલાઓને જોખમી કામગીરી સોંપી શકાય નહી. ધીમે ધીમે રેસક્યૂની જવાબદારી પણ મહિલા અધિકરીને સોંપવામાં આવી અને ત્યારબાદ અન્ય વેટરનરી ડોક્ટરના માર્ગદર્શન મુજબ ઘણાં વન્યપ્રાણીઓને સારવાર આ મહિલા અધિકરીઓએ આપી અને ગીર વિસ્તારમાં ‘ગીરની જાંબાઝ શેરની’ તરીકે ઓળખાય

વન્ય પ્રાણી સાથે અને ગીર સાથે લાગણી બંધાઇ ગઈ છે: કિરણબેન પીઠીયા
આરએફઓ કિરણબેન પીઠીયા વોઇસ ઓફ ડે સાથેની વાતચીતમાં જણાવ્યું કે, મહિલા ક્યારેય અબળાં નથી સબળાં જ છે.જરૂર છે તો માત્ર હિંમત અને જુસ્સાની વન વિભાગની નોકરીમાં જોડાવાનો હેતુ તો માત્ર પરિવારને આર્થિક મદદરૂપ થવાનો હતો. નોકરી શરૂ કરી ત્યારે તો જંગલ, સિંહ કે વન્યપ્રાણીઓ વિશે કશું તેઓ જાણતા ન હતા પણ જવાબદારી અને અનુભવે ઘણું શીખવ્યું.એક મહિલા તરીકે ફિલ્ડમાં પોસ્ટિંગ થયું પછી એક સિંહ બાળ માતા થી વિખૂટું પડ્યું હતું જણે રેસ્ક્યૂ સેન્ટરમાં રાખવામાં આવ્યું અને તેની જવાબદારી મને સોંપવામાં આવી હતી ત્યારે મારા ઘરના પ્રસંગો છોડી ઘરે જવાનું ટાળી પરિવારને ભૂલી સિંહ બાળની દેખભાળ શરૂ કરી ત્યારે ત્રણ દિવસ વિત્યા બાદ આ સિંહ બાળ સાથે એટલી બધી લાગણી બંધાઈ કે તેની માવતર બની માવજત કરી સિંહ બાળ પણ એટલું હળીમળી ગયું કે મારા બાઇકનો અવાજ ઓળખી જાય અને જાણે પોતાની પાસે બોલાવતું હોય તેવું વર્તન કરે,
વન્ય પ્રાણી સાથે અને ગીર સાથે બંધાયેલી લાગણીને કારણે ઓફિસ વર્ક ફાવે નહીં અને મન ફિલ્ડમાં રહે છે. ચોરવાડ પાસે એક સિંહ બાળ માતાથી વિખૂટું પડ્યું અને તે હાઇવે ઉપર વાહનોની અવરજવર વચ્ચે અને સિંહણ હુમલો કરશે તેવા સમયે સિંહ બાળને રસ્કયુ કરી માતા સાથે મિલન કરાવ્યું હતું તે પ્રસંગ ખૂબ યાદગાર છે.

ચેલેન્જવાળી કામગીરી કરવી ગમે છે:રસિલાબેન વાઢેર
રસીલાબેન વાઢેર વોઇસ ઓફ ડે સાથેની વાતચીતમાં જણાવ્યું કે, ચેલેન્જવાળી કામગીરી કરવી ગમે છે. વેરાન જંગલમાં કે, વન્ય પ્રાણીઓના રેસ્ક્યૂ ઓપરેશનમાં ડર ક્યારેય લાગ્યો નથી. જો તમારા હિંમત અને આત્મવિશ્વાસ હોય તો અશક્ય લાગતા કામ પણ શક્ય બની જતા હોય છે. સાથે જ જો અપેક્ષા વિહિન કામ કરવામાં આવે તો અનેક મુશ્કેલીઓથી આપોઆપ બચી શકાય છે. રાજ્ય સરકારે પણ આજની મહિલાઓને આગળ વધવા માટે પોતાની જાતને નિડરતા અને ઉત્કૃષ્ટતા સાથે કામગીરી બજાવી શકે તેવી વ્યવસ્થા ગોઠવી છે. વન્ય પ્રાણીઓના વર્તન જાણવા માટે ત્રણેક વર્ષ જેટલો સમય લાગી જતો હોય છે. જો કે,રેસક્યુમાં ચોપડીયું જ્ઞાન બહુ કામ આવતું નથી. રસીલાબેન સ્વીકારે છે કે, આ વન્યપ્રાણીઓના રેસક્યુની કામગીરીમાં મારી સાથી કર્મચારીઓ-અધિકારીઓનુ પણ એટલુ જ યોગદાન છે. રેસક્યુ કામગીરી ટીમ વર્ક સિવાય અશક્ય છે.

હા, એક મહિલા હોવાના નાતે શ્રેય મને વધુ મળે છે.રેસક્યુનો પ્રથમ અનુભવ એટલો જ રોચક રહ્યો છે, ડેડકડી રેન્જના કાસીયા રાઉન્ડમાં એક સિંહણ શાહૂળીનો શિકાર કરવા જતા ઘવાઈ ગઈ હતી. કારણ કે, શાહૂડી શરીર એકદમ કાટાળું હોય છે.આ સિંહણ વધુ ઘાયલ થઈ ગઈ હોવાથી એકદમ આક્રમક બની ગઈ હતી. એકવાર સિંહણે તો અમારી ઉપર હુમલો પણ કરી દીધો હતો. જેથી એક સમયે તો રેસક્યુ ઓપરેશન બંધ કરવાનુ વિચાર્યું હતું. પણ ટીમ વર્કથી સાંજના પાંચ વાગ્યાથી શરૂ કરાયેલુ રેસક્યુ ઓપરેશન વહેલી સવારે સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કરાયું હતું. આમ, રેસક્યુની કામગીરી ખૂબ જહેમતની સાથે તમારી હિંમત અને ધીરજનુ પણ પરીક્ષણ કરે છે.