Manmohan Singh Death : મનમોહન સિંહ એકમાત્ર એવા વડાપ્રધાન હતા જેમની ચલણી નોટમાં સહી હતી; જાણો શું હતું કારણ

ભારતના ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન ડૉ.મનમોહન સિંહનું ગુરુવારે 92 વર્ષની વયે નિધન થયું છે. તેમણે દેશના નાણામંત્રી અને આરબીઆઈ ગવર્નરની જવાબદારી સંભાળી હતી. તેઓ દેશના એકમાત્ર એવા વડાપ્રધાન છે જેમના હસ્તાક્ષર ભારતીય ચલણી નોટો પર જોવા મળે છે. 2005માં પણ જ્યારે તેઓ વડાપ્રધાન પદ પર હતા ત્યારે ભારત સરકારે 10 રૂપિયાની નવી નોટ બહાર પાડી હતી. તેના પર મનમોહન સિંહની સહી હતી. જો કે તે સમયે નોટો પર ભારતીય રિઝર્વ બેંકના ગવર્નરની સહી હતી. પરંતુ આ ખાસ ફેરફાર 10 રૂપિયાની નોટમાં થયો છે.

આ સિવાય મનમોહન સિંહ ભારતીય રિઝર્વ બેંકના ગવર્નર રહી ચૂક્યા છે. તેઓ 16 સપ્ટેમ્બર 1982 થી 14 જાન્યુઆરી 1985 સુધી આ પદ પર હતા. આ સમયગાળા દરમિયાન છપાયેલી નોટો પર તેમની સહી રહેતી હતી. ભારતમાં હજુ પણ આ પ્રણાલી અસ્તિત્વમાં છે કે ચલણ પર રાષ્ટ્રપતિ અને વડાપ્રધાનની નહીં, પરંતુ RBI ગવર્નરની સહી હોય છે.

મનમોહન સિંહને અર્થશાસ્ત્રના તેમના ઊંડા જ્ઞાન અને 1991માં ભારતમાં તેમણે કરેલા ઐતિહાસિક આર્થિક સુધારા માટે યાદ કરવામાં આવે છે. વડાપ્રધાન બનતા પહેલા તેઓ ભારતના નાણામંત્રી રહી ચૂક્યા છે. તેમના દ્વારા કરવામાં આવેલા સુધારાઓએ ભારતીય અર્થતંત્રને નવી દિશા આપી હતી.

જ્યારે મનમોહન સિંહે 1991માં પીવી નરસિમ્હા રાવ સરકારમાં નાણા મંત્રાલયની બાગડોર સંભાળી ત્યારે ભારતની રાજકોષીય ખાધ ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ (જીડીપી)ના 8.5 ટકાની નજીક હતી, બેલેન્સ ઓફ પેમેન્ટ ડેફિસિટ મોટી હતી અને ચાલુ ખાતાની ખાધ હતી. પણ જીડીપીના 1.5 ટકાની આસપાસ 3.5 ટકા હતો. આ ઉપરાંત, દેશ પાસે આવશ્યક આયાત માટે ચૂકવણી કરવા માટે માત્ર બે અઠવાડિયાનું વિદેશી હૂંડિયામણ હતું. આ સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે અર્થવ્યવસ્થા ગંભીર સંકટમાં હતી.

આવી સ્થિતિમાં ડૉ.મનમોહન સિંહે કેન્દ્રીય બજેટ 1991-92 દ્વારા દેશમાં એક નવા આર્થિક યુગની શરૂઆત કરી. તે સ્વતંત્ર ભારતના આર્થિક ઇતિહાસમાં એક વળાંક હતો, જેમાં સાહસિક આર્થિક સુધારા, લાઇસન્સ રાજ નાબૂદ અને ખાનગી અને વિદેશી કંપનીઓ માટે ઘણા ક્ષેત્રો ખોલવા સામેલ હતા. આ તમામ પગલાંનો ઉદ્દેશ અર્થતંત્રને પાટા પર લાવવાનો હતો.

ભારતને નવી આર્થિક નીતિના માર્ગ પર લાવવાનો શ્રેય ડૉ.મનમોહન સિંહને આપવામાં આવે છે. તેમણે વિદેશી ડાયરેક્ટ ઇન્વેસ્ટમેન્ટ (FDI), રૂપિયાનું અવમૂલ્યન, ટેક્સમાં ઘટાડો અને જાહેર ક્ષેત્રની કંપનીઓના ખાનગીકરણને મંજૂરી આપીને નવી શરૂઆત કરી. આર્થિક સુધારાની વ્યાપક નીતિ શરૂ કરવામાં તેમની ભૂમિકા સમગ્ર વિશ્વમાં સ્વીકારવામાં આવે છે. તેમની નીતિઓએ ભારતીય અર્થતંત્રને ઉદારીકરણ, વૈશ્વિકીકરણ અને ખાનગીકરણની દિશામાં લઈ જવાનું કામ કર્યું. તેમણે 1996 સુધી નાણામંત્રી તરીકે આર્થિક સુધારાનો અમલ ચાલુ રાખ્યો.

મનમોહન સિંહને મે 2004માં દેશની સેવા કરવાની બીજી તક મળી અને આ વખતે તેઓ દેશના વડાપ્રધાન બન્યા. આગામી 10 વર્ષ સુધી તેમણે દેશની આર્થિક નીતિઓ અને સુધારાઓને માર્ગદર્શન આપવાનું કામ કર્યું. તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન જ ભારતનો આર્થિક વિકાસ દર 2007માં નવ ટકાના સર્વોચ્ચ સ્તરે પહોંચ્યો હતો અને તે વિશ્વની બીજી સૌથી ઝડપથી વિકસતી મુખ્ય અર્થવ્યવસ્થા બની હતી. તેમણે 2005માં મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (મનરેગા) લાવ્યા અને વેચાણ વેરાનું સ્થાન વેલ્યુ એડેડ ટેક્સ (વેટ) સાથે લીધું. આ ઉપરાંત, તેમણે દેશભરમાં 76,000 કરોડ રૂપિયાની કૃષિ લોન માફી અને દેવું રાહત યોજના લાગુ કરીને કરોડો ખેડૂતોને લાભ આપવાનું કામ કર્યું.

તેમણે 2008ના વૈશ્વિક નાણાકીય મંદી દરમિયાન પણ દેશનું નેતૃત્વ કર્યું હતું અને મુશ્કેલ પરિસ્થિતિનો સામનો કરવા માટે એક વિશાળ પ્રોત્સાહન પેકેજની જાહેરાત કરી હતી. તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન જ યુનિક આઈડેન્ટિફિકેશન ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા દ્વારા ‘આધાર’ની શરૂઆત કરવામાં આવી હતી.

આ સિવાય તેમણે મોટા પાયા પર નાણાકીય સમાવેશને પણ પ્રોત્સાહન આપ્યું અને વડાપ્રધાન તરીકેના તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન દેશભરમાં બેંક શાખાઓ ખોલવામાં આવી. રાઈટ ટુ ફૂડ એક્ટ અને રાઈટ ઓફ ચિલ્ડ્રન ટુ ફ્રી એન્ડ કમ્પલ્સરી એજ્યુકેશન એક્ટ જેવા અન્ય સુધારા પણ તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન થયા હતા.